Het piept en kraakt bij uitvoeringsorganisaties als de Belastingdienst, UWV en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Ze hebben moeite om nieuwe arbeidskrachten aan te trekken en te behouden en moeten daardoor hun processen aanpassen. Zo komen dagprogramma's van gedetineerden onder druk te staan, lopen wachttijden bij de BelastingTelefoon op en zijn ambtenaren bij zowel gemeenten als uitvoerende instanties steeds minder toegerust op hun huidige en toekomende taken.
Vicieuze cirkel
In tijden van recordkrapte vormt de overheid geen uitzondering. Het uitvoeringsniveau staat onder druk en werkgevers doen onvoldoende om hun voorzieningen op peil te houden. ‘Een gemiste kans in deze krapte op de arbeidsmarkt,’ zegt Patrick Fey, voorzitter CNV Connectief. ‘Werkgevers kunnen zelf juist veel doen om te zorgen voor een prettig werkklimaat en zo makkelijker personeel vinden en behouden.’
Met name de aanpak van werkdruk is belangrijk. Hoge werkdruk is erg bepalend voor verzuim en uitval van personeel. Juist dat zorgt in veel publieke sectoren voor nóg hogere werkdruk. De kunst is om uit die vicieuze cirkel te komen. Fey: 'Pak daarom die werkdruk aan. Zorg goed voor de mensen die je in dienst hebt.’
Meer doen voor personeelsbehoud
Door de hoge werkdruk komt de verdere uitvoering van publieke taken onder druk te staan,
Gekampt wordt met:
-Hoge werkdruk (uitvoering publieke taken verder onder druk)
-Veel openstaande vacatures
-Veel oudere werknemers (overheid) gaan binnen afzienbare tijd met pensioen
-Toename van taken
-Extra werk bij gebrek aan nieuwe collega’s
-Minder herstel tijd (waardoor het risico op uitval groter wordt)
-Risico op uitval
-Hoog werkgerelateerd ziekteverzuim (overheid)
(De werkdruk is hoog en volgens het SCP geven overheidswerkgevers bovengemiddeld aan dat ziekteverzuim werkgebonden is)
-Minder tijd voor sociale binding
-Lagere betrokkenheid
-Veel personeelsverloop
Problemen die eruit springen
In de achterliggende jaren is vooral gestuurd op kosten waardoor de dienstverlening is verschraald en er voor arbeidsvoorwaarden zoals de lonen minder ruimte was. De SER constateert dat publieke voorzieningen fors moeten worden verbeterd. Bijvoorbeeld bij gemeenten (jeugdzorg) of uitvoeringsorganisaties (belastingdienst, UWV). Daarbij komt er veel nieuw werk op overheden af. Denk aan de energietransitie, de stikstofcrisis en het weer op gang brengen van de woningmarkt.
Om deze uitdagingen aan te kunnen in tijden van arbeidsmarktkrapte is een bestendig en langjarig beleid belangrijk. Hierbij is inbreng van de medewerkers die de taken en ambities moeten uitvoeren noodzakelijk. De stroom van bezuinigingen, organisatiewijzigingen en telkens weer nieuwe taken die opgelegd worden vanuit Den Haag moet worden ingedamd. Dan wordt een langjarig personeelsbeleid mogelijk en blijft de publieke dienstverlening voor burgers betrouwbaar en toegankelijk én voor medewerkers uitvoerbaar.
10 stappenplan tegen krapte en oplopende werkdruk:
1) Zorg voor voldoende financiering van publieke taken
Voor het uitvoeren van nieuwe politieke wensen voor overheidstaken zijn middelen en voldoende mensen nodig. Waarbij medewerkers ook echt betrokken moeten worden zodat zij tijd en ruimte krijgen om oog te hebben voor de menselijke maat in de uitvoering.
2) Overleg hoe taken anders ingevuld kunnen worden
Overleg op afdelingen en in teams waar onderbezetting heerst over hoe de taken gedaan kunnen worden zonder dat dit meteen ten koste gaat van de gezondheid van medewerkers. Het mag geen automatisme zijn om alles maar met minder mensen te doen. Op organisatieniveau kan de toepassing van technologie en digitalisering het werk ondersteunen. Of het nu gaat om de inzet van drones of verdergaande online dienstverlening van gemeenten. Belangrijk is wel dat medewerkers betrokken worden bij innovaties, dat ze worden toegerust om nieuwe manieren van werken succesvol toe te passen (opleidingsmogelijkheden, onderlinge steun, autonomie) en dat er helder wordt gecommuniceerd met de mogelijkheid van feedback. Let op de balans tussen taakeisen, de mentale en fysieke belasting van het werk (onregelmatige werktijden) en het gebrek aan communicatie tussen afdelingen.
3) Betere arbeidsvoorwaarden
Er is meer nodig dan alleen een marktconforme loonontwikkeling. Stop met ellenlange cao-trajecten om tot normale arbeidsvoorwaarden te komen. De enorme prijsstijgingen en de arbeidsmarktkrapte vragen om extra loonruimte en het creëren van een prettig werkklimaat, zodat de overheid aantrekkelijk blijft voor nieuwe en bestaande medewerkers.
4) Zet onbenut arbeidspotentieel beter in
Investeer in werkzoekenden die nog aan de kant staan en van onschatbare waarde kunnen zijn. Geef kansen aan oudere werknemers die nog steeds moeilijk aan een nieuwe baan komen. Stop met het zoeken naar de perfecte kandidaat en verleg bij werving de focus naar wat een kandidaat meebrengt aan kennis en vaardigheden.
5) Biedt keuzemogelijkheden in arbeidsvoorwaarden en flexibele arbeidspatronen
Geef medewerkers ruimte om werk beter te kunnen combineren met zorg en privétaken en de veranderende behoefte aan het aanpassen van werktijden aan de persoonlijke situatie.
6) Investeer in vitaliteitsregelingen
Biedt medewerkers de mogelijkheid om een langere periode van verlof te kunnen sparen of de loopbaan geleidelijk af te bouwen zodat zij langer gezond aan het werk kunnen blijven.
7) Scholing en trainingen
Investeren in medewerkers zodat zij ook op langere termijn optimaal inzetbaar blijven en invulling kunnen blijven geven aan nieuwe taken.
8) Maak werk van een veilige werkomgeving
Zorg dat medewerkers zich gezien en gerespecteerd voelen. Investeer in integriteitsbeleid op de werkvloer waardoor overheidspersoneel bij vragen of twijfels over de uitvoering van werk, de duidelijkheid krijgt waar behoefte aan is. Stel procedures op om misstanden aan de orde te stellen zonder dat dit ten kosten gaat van de menselijke maat in de uitvoering.
9) Heb oog voor persoonlijke omstandigheden
Rouw, overgang en stress over gebrek aan koopkracht zijn voorbeelden van persoonlijke omstandigheden die van invloed kunnen zijn op de werksituatie. Werkgevers kunnen het rouwproces verlichten of verzwaren, afhankelijk van of zij hun rol hierin serieus nemen. Maak afspraken over verlof en biedt mogelijkheden om het werk vol te houden bij verlies van een dierbare of tijdens een levensfase waarin je wat extra steun kunt gebruiken.
10) Spreek waardering uit voor wat goed gaat
Laat zien wat er goed gaat en waardeer de inzet van medewerkers zonder de noodzaak dit meteen in geld uit te drukken. Wat niet goed gaat moet benoemd worden, maar wat wel goed gaat mag ook worden belicht.
Om de toegankelijkheid en kwaliteit van publieke voorzieningen in stand te houden is het van belang om te investeren in kwaliteit en medewerkers te waarderen. Zorg voor mensen in de publieke sector die het huisvuil ophalen, paspoorten verstrekken, bestemmingsplannen maken, verantwoordelijk zijn voor het regelen van de waterstand, Nederland veilig houden en uitvoering geven aan landelijk beleid en toezien op de naleving ervan. Personeel vinden en houden, is een kwestie van goed werkgeverschap.
