Een gezin met vier kinderen op een oppervlakte van 40 vierkante meter, één iPad voor het hele gezin, geen internet, kindermishandeling, ouders die de Nederlandse taal niet machtig zijn, kinderen met een zieke, verslaafde of gewelddadige ouder. Al deze kinderen zaten ook thuis sinds half maart. En moesten zo goed en zo kwaad als het ging hun schoolwerk bij houden. Duizenden leerlingen leverden geen huiswerk in, reageerden niet op appjes, mailtjes of telefoontjes, waren zoek, niet bereikbaar voor docenten. Het aantal gesprekken met de Kindertelefoon liet een stijging zien van 1.000 naar 1.500 per dag.
Problemen verbergen
Al deze zorgelijke geluiden brachten de Nationale Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer ertoe eind maart een oproep te doen om er alles aan te doen deze kinderen te bereiken en noodopvang aan te bieden. Ze kijkt nu terug, nu duidelijk is dat de basisscholen weer open gaan na de meivakantie. ‘Ja, ik maakte me enorme zorgen. We weten dat de groep kwetsbare leerlingen groter is dan we denken. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er in Nederland tussen de 80.000 en 120.000 kinderen met kindermishandeling te maken hebben, terwijl maar een fractie van hen bekend is bij Jeugdzorg. Kinderen zijn namelijk keien in het verbergen van hun problemen. Toen ik die oproep had gedaan, kreeg ik veel mailtjes van ouderen, zoals een vrouw die vertelde dat zij zo’n kind was. Ze kwam vroeger bij de schoolarts en vertelde daar dat alles goed ging, terwijl het tegendeel waar was. En die kinderen kwamen ook thuis te zitten half maart, terwijl school misschien wel hun enige veilige plek op deze aarde was!’
Opvang of onderwijs
‘Ik denk dat deze coronatijd meer dan ooit duidelijk heeft gemaakt dat er meer kwetsbare kinderen zijn dan we denken’, meent Kalverboer. ‘Kinderen die met veel broertjes en zusjes op een kleine oppervlakte wonen en geen plek hebben om rustig huiswerk te maken. Kinderen die geen laptop of internet hebben en ook niet naar bibliotheken of buurthuizen konden om daar te werken. Kinderen van wie de ouders in een ziekenhuis werken en die op school alleen werden opgevangen en geen onderwijs kregen. Ik kreeg een mailtje van een moeder die nachtdiensten draaide in een ziekenhuis. Ze ontdekte dat het schrift van haar dochter, die opgevangen werd op school, vol fouten stond. Toen bleek dat zij geacht werd het huiswerk na te kijken, maar daar kwam ze niet aan toe door haar drukke werk.’ Kalverboer denkt dat haar oproep geholpen heeft in de bewustwording van het probleem en de aanzet is geweest tot een stroom berichten over kwetsbare leerlingen. Scholen, Veilig Thuis, Kinderopvang en Jeugdzorg werkten samen aan de opvang van kwetsbare leerlingen. ‘Maar of het er toe geleid heeft dat kinderen echt onderwijs hebben gekregen in plaats van alleen opvang, betwijfel ik. De verschillen tussen scholen waren heel groot: op de ene school kregen de kwetsbare leerlingen en kinderen van ouders met cruciale
beroepen echt les, op andere scholen niet.’
‘De kloof tussen kinderen van kansrijke en kansarme ouders is toegenomen de afgelopen tijd'
Leerachterstanden
‘Ik denk dat alle kinderen na deze periode een leerachterstand zullen hebben’, zegt Kalverboer onomwonden. ‘Het zou gek zijn als dat niet zo was’, lacht ze ‘want dat zou betekenen dat ouders even goede onderwijzers zijn als echte leraren en dat is niet zo.’ In de ledenpeiling van CNV Onderwijs antwoordt 67 procent - op een vraag waar meer antwoorden mogelijk zijn - dat die achterstand geaccepteerd moet worden. Dat klinkt cru, maar Kalverboer begrijpt dat antwoord wel: ‘Ja, als alle kinderen iets achterop zijn geraakt, is dat gewoon de beginsituatie als we weer terug naar school gaan. We moeten ook niet te veel van kinderen vragen, want deze periode is ook voor kinderen heel stressvol verwarrend, angstig en zorgwekkend. Ook leerkrachten hebben het extra zwaar gehad de afgelopen tijd, dus zij hebben de zomer hard nodig om op te laden. Ik zou zeker niet de zomervakantie inkorten of de lestijden verlengen voor de hele groep. Ik zou adviseren individueel te kijken, maatwerk te leveren. De kloof tussen kinderen van kansrijke en kansarme ouders is toegenomen de afgelopen tijd. Dat zal straks vragen om meer differentiatie, zoals ook uit jullie ledenenquête blijkt (67 procent geeft dit aan, red). De meeste kinderen lopen de achterstand vanzelf in, maar de groep die serieus achterop is geraakt, moet extra individuele begeleiding krijgen en bijvoorbeeld een zomerschool kunnen volgen. Vaak is dat ook de groep voor wie de zomervakantie toch te lang duurt omdat het thuis niet leuk is of er geen geld is om op vakantie te gaan.’
Pubers
Elke twee jaar zet de Kinderombudsvrouw een groot onderzoek uit om te achterhalen hoe het met kinderen in Nederland gaat. Uit de eerste honderden reacties van kinderen de afgelopen weken blijkt een diffuus beeld, vertelt Kalverboer: ‘Er zijn kinderen die het heel leuk vinden om thuis te werken en hun ouders meer te zien. Maar er zijn ook kinderen die het lastig en niet leuk vinden, omdat ze bijvoorbeeld met tig mensen op een kleine flat wonen, er maar een laptop is voor vier kinderen, ouders veel aan het werk zijn, er sprake is van kindermishandeling en noem maar op.’ Ze is blij dat de basisscholen weer open mogen. ‘Eigenlijk hadden de scholen natuurlijk niet dicht gehoeven, volgens wetenschappelijke inzichten, maar de samenleving vroeg er om. Nu is wel zo goed als zeker dat kinderen nauwelijks besmet worden en een minieme rol spelen in de overdraagbaarheid van het virus. Waar ik me nog wel zorgen om maak, is het voortgezet onderwijs, dat nog tot 1 juni dicht blijft. Ook daar heb je kwetsbare leerlingen die zoek zijnen ik ben bang dat als we ze niet snel terugvinden, ze voorgoed zoek blijven. Daar moet meer actie op genomen worden. Juist voor pubers
is het belangrijk dat ze leeftijdsgenootjes blijven zien. Zij maken zich los van hun ouders en zijn voor hun sociaal-emotionele ontwikkeling meer aangewezen op kinderen van hun eigen leeftijd. Ik hoop daarom dat de onderbouw van de middelbare scholen ook snel weer open kan.’
