Prestatiefascinatie, hoe zit dat eigenlijk?
We worden overspoeld met cijfers over stress, angstgevoelens en depressie onder jongeren. Ook HSBC-onderzoek en Trimbos-Instituut gaven aan dat de prestatiedruk onder jongeren aanzienlijk is toegenomen. Met presteren op zichzelf is niets mis, maar als de focus op prestaties doorslaat, wordt het zorgelijk. Wat speelt zich nu daadwerkelijk in onze onderwijspraktijk af ? En hoe ervaren leerlingen, studenten, leerkrachten, schoolleiders én bestuurders prestatiefascinatie nu? Dit waren genoeg redenen om samen met Verus (Vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs) een onderzoek uit te zetten onder onze leden binnen het onderwijsveld.
Kwantitatieve én kwalitatieve druk leidt tot fysieke en mentale klachten
Uit ons onderzoek blijkt dat er sprake is van zowel kwalitatieve als kwantitatieve druk. Het gaat namelijk om de hoeveelheid werk (kwantitatieve druk) en het goed willen presteren en hoge cijfers willen halen (kwalitatieve druk). 90 procent van de ondervraagde leerlingen en studenten ervaart wel eens prestatiedruk. Deze cijfers liegen er niet om, de prestatiedruk is hoog. Dit resultaat bevestigt ook eerder uitgevoerd onderzoek van het Trimbos Instituut (Harder Better, Faster, Stronger en Als je door het bomen het bos niet meer ziet). De leerlingen ervaren lichamelijke klachten (hoofdpijn, stress, slaapproblemen, sombere gedachten, slecht humeur en suïcidale gedachten). Maar ook is er sprake van mentale klachten. Dit leidt bij de leerlingen tot verzuim én ongewenst gedrag.
Is het systeem de boeman?
Leerlingen praten erover met hun leraar, mentor, met andere leerlingen en met hun ouders. Zelf geven leerlingen aan dat kwalitatieve prestatiedruk voortkomt uit ouders met hoge verwachtingen, maar ook leerlingen die zich met elkaar vergelijken (en het onderwijssysteem). Voor veel leerlingen en studenten geldt dat om hulp vragen lijkt op falen. Er is daarom mogelijk sprake van een verborgen hulpvraag. Zij stellen hoge eisen aan zichzelf en hebben hoge cijfers nodig om zich succesvol te voelen. Zij voelen druk tot presteren om meer kans te maken op een goede vervolgopleiding of een goede baan.
Maatregelen op scholen
De leraar tracht er iets aan te doen door te praten met de leerlingen, ouders en collega’s. Er worden ontspanningsoefeningen gedaan, minder cijfers gegeven en verwezen naar professionele hulp. Een klein aantal schoolt zich bij. Veel schoolbesturen hebben al maatregelen genomen. Dit doen zij door minder cijfers te geven, het thema te agenderen binnen de teams en door het onderwerp op te nemen in de eigen schoolvisie.
Maatschappelijke doelstelling achter prestatiedruk
De bestuurders worstelen met de maatschappelijke doelstelling die achter de prestatiedruk schuilgaat. De inspectie speelt daarbij een belangrijke rol. Zij geven aan dat de boodschap van de maakbaarheid het meest beschadigend is voor de leerlingen. Je creëert daarmee als maatschappij het gevoel van falen als je niet het hoogst haalbare realiseert. Uitspraak bestuurder: 'We vergeten hoe vormend deze manier van werken is. We creëren een generatie die denkt dat hoge prestaties het belangrijkst zijn in de samenleving. De ontwikkeling van mens en burger in alle waardigheid, je eigenheid ontdekken en van waarde zijn in wie je bent (in plaats van wat je toevoegt (presteert)) zijn voor mij belangrijke noties om kinderen mee te geven die de wereld van morgen gaan “besturen” en vormgeven.'
Reactie Daniëlle Woestenberg van CNV
Een verdere uitwerking van dit onderwerp met verschillende perspectieven en een reactie van Daniëlle Woestenberg, bestuurslid CNV, is opgenomen in het Magazine dat Verus tijdens het Onderwijsfestival op 20 november 2024 met de bezoekers deelde. Met daarin de nadruk op het versterken van eenieders rol bij het ontwikkelingsgericht verbeteren. Ook voor de inspectie is daarbij een positief stimulerende rol weggelegd.
