'Zaak dat de rest niet omvalt'

Jurriaan Penders, bedrijfsarts en directeur medische zaken bij HumanCapitalCare, merkt dat er de laatste tijd meer vraag is naar hem en zijn collega’s. ‘De druk neemt niet alleen op het werk toe door alle tekorten, maar op meerdere plekken in de maatschappij. Door de toegenomen inflatie hebben mensen meer moeite met rondkomen, wat ook voor onrust buiten het werk zorgt. Stress op het werk is op zich niet erg, maar je moet het wel kunnen opvangen met positieve energiebronnen, bijvoorbeeld door ontspanning buiten het werk.’

Psychische klachten

Al in het eerste kwartaal van 2022 zagen ArboNed en HumanCapitalCare het hoogste verzuim van het jaar met een recordaantal meldingen door griep en corona: 11 meldingen voor elke 100 werkenden. In april was er een kantelpunt te zien waarin corona en griep naar de achtergrond verdwenen. Waarna in de zomer, ondanks de vakantie, het verzuim weer bovengemiddeld toenam. ‘Daar was toch nog een kleine coronapiek te zien’, aldus Penders. ‘We zien vooral een toename in het lange verzuim, wanneer iemand zes weken of langer uit de roulatie ligt, legt de bedrijfsarts uit. ‘Ruim een derde van het totale langdurend verzuim wordt veroorzaakt door psychische klachten. Het aandeel daarvan, waaronder spanningsklachten en burn-out, is binnen het totale verzuim 10 procent hoger dan in 2019. De krapte op de arbeidsmarkt is deels verbonden met het ziekteverzuim. Doordat er tekorten zijn, stapelt het werk zich op en vallen mensen om. Het is nu aan de werkgevers én werknemers de taak om erover te zorgen dat de rest niet omvalt.’

Gissen naar toename ziekteverzuim

‘Opvallend is dat we in 2021 in vergelijking met voorgaande jaren en ondanks corona nog een lichte daling zagen als het gaat om het percentage ziekteverzuim in het mbo’, zegt cao-bestuurder bij CNV Onderwijs Abhilash Sewgobind. ‘Ook minderde de gemiddelde verzuimduur en steeg het percentage nul-verzuim. En hoewel de cijfers voor 2022 nog niet bekend zijn en er door de Stichting Onderwijsarbeidsmarktfonds (SOM) nog onderzoek wordt gedaan naar het ziekteverzuim, hoor ik aan lokale mbo-tafels dat het ziekteverzuim sterk is gestegen is ten opzichte van vorig jaar. Redenen hiervoor? Men gist en weet er niet altijd de vinger achter te krijgen. Griepgolf, naweeën van corona en werkdruk worden genoemd als mogelijke oorzaken. Want wat men op mbo-scholen wel beseft, is dat het ene gat dichten door collega B, omdat collega A ziek is, maakt dat de werkdruk voor collega B weer wordt verhoogd. Daardoor valt collega B ook weer om. Het vinden van nieuwe medewerkers is lastig, ook binnen deze sector. Maar de oplossing in het mbo is vaak: schrappen van de opleiding. Zo heb je natuurlijk nooit een tekort aan docenten.’

Overal hetzelfde verhaal

‘Ik denk dat het hoge ziekteverzuim ook zijn oorzaak vindt in het lerarentekort’, zegt cao-bestuurder VO bij CNV Onderwijs Tom Boot. ‘Leraren die niet ziek zijn, zullen vaak, ondanks hun overvolle agenda, maar weer taken overnemen. Na extra belasting in de covidperiode wordt “overuren” maken structureel. Personeelsleden lopen daardoor tegen de grens aan van hun mogelijkheden en zijn de volgende groep zieken.' Ook andere cao-bestuurders van CNV merken het hoge ziekteverzuim en de daaraan verbonden tekorten. ‘Mijn leden zeggen dat de werkdruk soms ongekend is’, vertelt Bart Schnoor, cao-bestuurder Rijk bij CNV Overheid: ‘De periodes van hoge werkdruk duren ook steeds langer. Er is geen perspectief dat het tijdelijk is, geen aanwijzingen dat er iets aan gebeurt of iets aan verandert.’ Arno Reijgersberg, cao-bestuurder CNV Publieke Diensten belast met de energiesector, weet dat er bij deze bedrijven een tekort is aan technisch personeel. ‘Er zijn dus veel vacatures. Daarnaast neemt door de energietransitie de hoeveelheid werk alleen maar toe.’ Marc Dorst, cao-bestuurder voor de sectoren Gemeenten bij CNV Overheid en Waterbedrijven bij CNV Publieke Diensten: ‘Overal is hetzelfde verhaal. Er is geen vervanging bij ziekte, vakantie of zwangerschap. Iedereen loopt tegen de grenzen aan van wat ze kunnen.’

Tandje bijschakelen

‘Er zijn links en rechts al maatregelen genomen om minder werk uit te voeren’, gaat Dorst verder. ‘De ambtelijke organisatie heeft aan verschillende raden gevraagd om rekening te houden met de werkdruk. Raadsvragen worden bijvoorbeeld later beantwoord. Bij sommige gemeenten hebben ze zelfs in het coalitieakkoord afgesproken rekening te houden met de werkdruk van de ambtelijke organisatie.’ Schnoor merkt dat werknemers een tandje moeten bijschakelen door de tekorten. ‘Dat is de geëigende manier om ermee om te gaan. Of meer overwerken. Ze zien dat het gemakkelijker is om er werkzaamheden bij te doen dan ze af te stoten.’ Arno van Voorden is bij CNV Overheid cao-bestuurder voor de Provinciale sector en de sector Waterschappen. In zijn sectoren valt het ziekteverzuim en het gebrek aan personeel volgens hem wel mee, maar ‘taken blijven soms wat langer liggen. Er moeten vaker prioriteiten worden gesteld, wat is het belangrijkst om in ieder geval op te pakken?’

Werkdruk hanteren

Penders raadt werkgevers aan om het werk passend te maken voor werknemers. ‘Vroeger zette je een vacature uit en moesten mensen zich daaraan aanpassen. Nu de aanwas schaars is, moet het werk worden aangepast aan de mensen. Ga echt even zitten met elkaar. Wat vind je wel leuk om te doen en wat niet? Vind je het prettig om af en toe thuis te werken, kan dat ook met je huidige werkzaamheden? Als iedereen doet waar hij blij van wordt, kun je de werkdruk beter hanteren.’

Onuitlegbaar

‘Als je het mijn leden vraagt: ze willen regelruimte, dus de ruimte en vrijheid om regie over hun eigen werkzaamheden te voeren’, vertelt Schnoor. Hij herkent wat Penders adviseert. Van Voorden vindt regie en vrijheid belangrijk, maar ook taakafbakening en de mogelijkheid tot afstemming van werkzaamheden. Van Voorden: ‘Als medewerkers aan hun lot worden overgelaten, kan dit werkdrukverhogend werken. Soms moet een leidinggevende ook ingrijpen en zeggen: deze werkzaamheden laten we even liggen.’ Een aantal cao-bestuurders merkt ook dat schaars personeel ontslag neemt op zijn of haar afdeling, en vervolgens terugkeert als zzp’er voor een hoger uurloon. ‘Dat is onuitlegbaar voor collega’s en een heel slechte trend’, vindt Dorst. Reijgersberg voegt toe: ‘Dat betekent dus wel iets voor CNV aan de cao-tafel.’

Goede gezondheid

Volgens Penders is het te allen tijde belangrijk dat werknemers ook goed voor zichzelf blijven zorgen. Of je nu zzp’er bent of in dienst werkt. ‘Kijk goed naar hoe jij zelf je werk inricht en of je gezond leeft. Zorg ervoor dat je gezond eet, sociale contacten onderhoudt en je voldoende ontspant. En geef je grenzen aan, blijf niet met issues doorlopen. Natuurlijk is dit ook iets waarbij je werkgever je moet ondersteunen, door goed te luisteren zodat je er open over durft te praten. Maar zoek tijdig hulp. Dreigende problemen aanpakken is beter dan problemen aanpakken die er al zijn.’