Helpende gedachtes

In het boek Menselijke gebreken voor gevorderden van Roos Vonk las ik jaren geleden, als net gestarte inspecteur, het hoofdstuk ‘Beoordelaars beoordeeld’. Daarin beschrijft ze wat negatief en positief beoordelen doet met zowel de beoordeelde als de beoordelaar. Een boodschap is me daaruit bijgebleven. De boodschap die me daaruit is bijgebleven, is dat als ik kritisch begin, maar uiteindelijk positief oordeel, ik meer waardering krijg en dat bovendien het effect van mijn oordeel sterker is. Als ik reflecteer op mijn inspecties, pas ik deze techniek vaak onbewust toe. Een andere boodschap uit het boek die ik regelmatig gebruik, is het verschil tussen ‘zwartkijkers’ en ‘roze-bril-dragers’. Helpende gedachtes hebben voor beiden positieve effecten, maar voor de roze brillen het meest.

Op een studiedag over toezicht met gezag leerde ik aan de hand van de theorie van de niet kloppende kaarten waaraan we gezag ontlenen: effectiviteit, deskundigheid, rechtmatigheid en moraliteit. De niet-kloppende kaarten helpen in dit geval de verschillende aspecten te belichten, waardoor je strategisch kunt inspelen op het effect dat je wilt bereiken. Een goede prestatie en reputatie zorgen voor succesvol toezicht. Tijdens de studiedag noemde een deelnemer de ‘onder toezicht staande’ de ‘toezichtsgenieter’; een mooie helpende gedachte.

We visualiseren complexe situaties in simpele afbeeldingen, die soms niet-kloppende kaarten zijn. Denk aan infographics, het wegennetwerk van Nederland of aan kwadranten, driehoek- en cirkeldiagrammen. Het is echter wel van belang om deze kaarten goed te kunnen lezen. Je kunt namelijk met zo’n grafiek je boodschap manipuleren, met behulp van kleurgebruik, ongelijke assen of door zaken met elkaar te vergelijken waarvan de correlatie niet gelijk is aan de causaliteit. Het helpt even afstand te nemen en te bedenken wat de intentie is van de maker.

Voor nieuwe medewerkers bij de onderwijsinspectie zijn we met een klein groepje in kaart aan het brengen wat een school nu eigenlijk is. Na een uitgebreide brainstormsessie weet een collega ‘de school’ letterlijk in kaart te brengen met enkele cirkels en pijlen, een niet-kloppende kaart met een mooie boodschap. Het mooie is dat op die kaart de leerling centraal staat, een begrip wat ik in vele schoolgidsen lees. En dit maakt ook meteen weer duidelijk dat scholen, besturen, het ministerie en de onderwijsinspectie hetzelfde doel hebben: de optimale ontwikkeling van de leerling. Een mooie helpende gedachte voor wie dat soms even vergeten is!