‘Elke organisatie en toezichthouder moet een plan maken hoe de menselijke maat weer voorop moet komen te staan’, aldus demissionair premier Mark Rutte begin mei 2021 in Nieuwsuur.
Maar wat is die menselijke maat volgens jullie?
Canoy: ‘De menselijke maat betekent dat de besluiten van bijvoorbeeld een UWV, Sociale Verzekeringsbank of Belastingdienst niet uitsluitend tot stand komen door het aanzetten van één of ander algoritme, of een computerprogramma. Maar, indien daar redenen voor zijn, rekening wordt gehouden met de context waarin een burger zit. Voor de meeste situaties zijn computerbestuurde programma’s prima. Want ja, we kunnen niet bij álle besluiten die we nemen, iemands levensverhaal aanhoren. Maar er zijn veel besluiten waarin dat wel belangrijk is. Dus er moet een soort systeem komen waarmee een organisatie toch, waar het nodig is, maatwerk kan leveren.’ Achterberg: ‘Mensen komen gewoon in de verdrukking als gevolg van die abstracte systemen. Dat kunnen algoritmen zijn, maar dat kunnen ook regelingen vanuit de overheid of je werk zijn, waarbij het ze onmogelijk wordt gemaakt om zelfstandig keuzes te maken of om te doen wat zij denken dat goed is. Dus dat alle autonomie wordt weggeslagen. Waarbij mensen geen kant meer op kunnen.’
Canoy: ‘Veel regels of wetten zijn gebaseerd op gemiddelden, dat is ook logisch. We weten dat de uitkomsten van die regels of wetten gemiddeld gezien ook goed zijn. Maar het kan goed zijn dat het voor specifieke mensen heel onrechtvaardig uitpakt. Dat ze sterk benadeeld worden, omdat ze geen gemiddeld profiel hebben. Dan moet een uitvoerder in staat worden gesteld om het anders te kunnen doen, omdat de uitkomsten anders heel onredelijk zijn.’
Wanneer is zo’n systeem dan onredelijk?
Canoy: ‘Nou ja, de hele Toeslagenaffaire is natuurlijk het ultieme voorbeeld daarvan.’ Achterberg: ‘Daar werkten niet alleen die algoritmen tegen de mensen, maar je zag dat ze tot aan de Raad van State toe werden omsingeld door systemen en geen kant op konden. Dat is iets groters dan die algoritmes, denk ik. Ik las laatst over het theaterstuk Het Pauperparadijs, dat vind ik ook een mooi voorbeeld. Dat zijn gewoon theatermakers die één of ander stuk willen opvoeren in Drenthe. Maar dan blijkt dat er allerlei stikstofregels zijn, waardoor het ineens onmogelijk wordt om dat te doen. Iedereen wil het, zelfs mensen uit de Provinciale Staten van Drenthe, maar door allerlei regels en systemen kan deze miniscule stikstofuitstoot niet aan de kant worden gezet. Hier zijn de middelen centraal gesteld, waar het doel centraal had moeten staan.’ ‘Nog een voorbeeld, over Surinaamse leerkrachten. We hebben een leerkrachtentekort van hier tot Tokio in Nederland. We weten gewoon niet waar we ze vandaan moeten halen. Je moet ze niet uit de EU halen, want die kunnen geen Nederlands. Surinaamse leerkrachten zijn perfect. Zij beheersen alle stof die wij ook moeten hebben, spreken Nederlands en zijn gekwalificeerd. Maar ze komen niet uit de EU. En dan gaat het niet. Dus we kunnen wel Tsjechische leerkrachten vragen, want die komen uit de EU, maar niet de Surinaamse. Dat is toch vreemd?’
