Hoe is het idee van de 30-urige werkweek ontstaan?
‘Je ziet dat er de afgelopen jaren verschillende trends zijn ontstaan. Onder de jongere generatie is het niet meer vanzelfsprekend om fulltime te werken. Zij vinden het belangrijk om ook tijd vrij te houden voor ontwikkeling en andere activiteiten. Daarnaast vergrijst Nederland heel snel en is het noodzakelijk dat er meer tijd vrijkomt voor (mantel)zorgtaken. Dan is er nog een derde reden, namelijk de arbeidsverdeling tussen mannen en vrouwen. Die is nog steeds heel ongelijk in Nederland. Mannen werken veel meer betaalde uren dan vrouwen. Wij vinden het daarom nodig om opnieuw te kijken naar de combinatie tussen werken, zorgen en ontwikkeling.’
Hoe kunnen we over van 36 uur naar de 30-urige werkweek?
Als nieuwe cao-onderhandelingen van start gaan wordt het voorstel van de 30-urige werkweek aan onze leden voorgelegd. Met instemming van onze achterban verwerken wij dit in onze inzet voor de onderhandelingen. Hierbij is het goed om te weten dat je niet direct van 36 naar 30 uur gaat tegen hetzelfde salaris. Het gaat in kleine stappen, zoals van 34 naar 32 uur en van 32 naar 30 uur enzovoort. Zien onze leden de 30-urige werkweek niet zitten? Dan gebeurt het ook niet.’
Minder uur werken tegen hetzelfde salaris. Dat klinkt wel erg mooi. Hoe gaan we dat betalen?
‘Ook hier is het maatwerk. We hebben in de zorg genoeg vacatures openstaan, dus daar is dat probleem er niet. Daar kijken we juist wat er voor nodig is om wat méér uren te gaan werken. Als je kijkt naar de financieel administratieve sector (verzekeraars en banken), dat zijn werkgevers die ook kunnen zeggen: we geven mensen geen 3 procent loonsverhoging, maar een extra week vakantie. Een cao spreek je ook alleen af als werkgevers mee tekenen.’
Er zijn al veel personeelstekorten op de huidige arbeidsmarkt. Is het wel realistisch?
‘Het kan in sommige sectoren juist zorgen voor meer uren werken. In het primair onderwijs en de zorg is een gemiddelde contractomvang lager dan 30 uur. Het huidige tekort zou dus kleiner worden. Natuurlijk moet je erop vooruit gaan in salaris als je meer uren gaat werken. Dat is nu niet vanzelfsprekend door het huidige toeslagenstelsel. Via de tool ‘werkurenberekenaar’ kun je precies berekenen wat je overhoudt aan meer uren werken. Die tool is mede mogelijk gemaakt door het Nibud. Daarnaast moeten we kijken naar hoe we het werk in de zorg nog aantrekkelijker kunnen maken. Bijvoorbeeld door af te spreken dat je een hogere vergoeding krijgt als je op het laatste moment wordt ingepland. Ook dat is onze inzet in de zorgcao’s. En als het gaat om tekortsectoren is het nodig dat we ook kijken naar hoe we het aantrekkelijker kunnen maken.’
Hoe gaan we dit voor elkaar krijgen als je te maken hebt met opgeknipte roosters en wisselende werktijden?
‘Ga met collega’s, werkgevers en cliënten het gesprek aan. Misschien is het niet nodig om iedereen op dezelfde tijd uit bed te halen. Kijk of je daar toch wat meer het gesprek over kunt voeren, zodat je niet altijd met de piekbelasting loopt. Daar ben je niet zomaar. Het werk is ook zwaar als je meer uren hebt. We zeggen dan ook niet dat het makkelijk is. Maar, als je kijkt naar de enorme personeelstekorten in combinatie met de economische onzelfredzaamheid van vrouwen, dan is het belangrijk dat er iets verandert. Meer dan de helft van de Nederlandse vrouwen is niet economisch zelfstandig’
Verwachten werkgevers met een 30-urige werkweek niet dat je hetzelfde werk in minder tijd afrondt?
‘Het idee dat als je meer werkt ook productiever bent en meer verdient, is een dogma waar we als CNV niet achterstaan. Je kunt soms in minder uren, net zo productief zijn. Het daagt je uit om te kijken waar je uren naartoe gaan. Zijn alle vergaderingen bijvoorbeeld nodig? Bij sommige functies kun je best kritisch kijken naar je taken. Maar, het is niet altijd een goed idee om hetzelfde werk in minder uren te proberen. Als je bijvoorbeeld post bezorgd, kun je minder pakketjes afleveren in 30 uur dan in 36 uur. Daarom is het fijn dat het per cao wordt afgesproken, zodat we per sector kunnen kijken of het iets is.’
Wat als je het wel prettig vindt om minder dan 30 uur te werken?
‘We maken hier alleen afspraken over als het merendeel van onze leden ermee instemmen. Het is een richting die wij aantrekkelijk en belangrijk vinden als je kijkt naar de thema’s die ik eerder benoemde (zie antwoord op de eerste vraag). Maar, cao-onderhandelingen doen wij altijd in overleg met leden. Dus als zij het niet zien zitten, dan gebeurt het niet. Dat geldt bij alles wat we afspreken, we zijn een democratische vereniging.’
Is het voor alle sectoren haalbaar?
‘Ik denk dat er wel uitdagingen zijn. Daarom is het fijn dat je het afspreekt per sector. In sectoren die bijna niet krimpen, zoals de administratieve sector, kun je het goed afspreken. Bij productieomgevingen wordt dit al lastiger. Stel je pakt dozen in, dan pak je in 34 uur meer dozen in dan in 30 uur. Hetzelfde geldt voor de zorg en onderwijs. Je kunt niet meer cliënten helpen in minder tijd. Maar, een 30-urige werkweek betekent voor zorg- en onderwijsmedewerkers vooral dat ze meer gaan werken, omdat de gemiddelde contracturen op dit moment lager zijn. In de zorg 24 en in het primair onderwijs 27 uur. Maar het is geen quick fix. Voor je mensen vraagt meer te werken, moet je ook iets doen aan gezonde roosters en werkdruk’
Staan er veel werkgevers voor open?
‘In Nederland heeft Achmea afspraken gemaakt over de 30-urige werkweek. Werknemers zijn van 36 naar 34 uur gegaan. Het gaat dan ook in kleine stappen. Tot nu toe horen we positieve geluiden. De medewerkers geven aan dat de werk-privébalans beter is. Die twee uur maakt al het verschil of je je kinderen 1 á 2 keer uit school kunt halen. En, de productiviteit lijdt er niet onder. Daarnaast zijn er een aantal organisaties in Spanje, Zweden en Finland die de vierdaagse werkweek hebben geïntroduceerd. Met name omdat er een krapte op de arbeidsmarkt is en ze een aantrekkelijke werkgever willen zijn. Het kan dus ook iets doen om juist voldoende personeel te krijgen’
Waarom kan een kortere werkweek voor een betere werk-privébalans zorgen?
‘Het kan bijdragen aan een betere werk-privébalans, zolang het gepaard gaat met afspraken over wanneer je bereikbaar bent, duidelijkheid hebt over wanneer je goed werk verricht en daar ook de middelen voor hebt. Als iedereen wekelijks 30 uur werkt dan is de arbeidsverdeling tussen man en vrouw zo goed als gelijk. In theorie houden we dan net zoveel tijd over voor zorgtaken en nevenactiviteiten. Het is daarom belangrijk om ook thuis het gesprek te voeren over de verdeling tussen werk en zorgtaken.’
*Dit interview met Anneke Westerlaken is een gecombineerde versie van de interview in Werkend NL, edities Zorg & Welzijn en Overheid & Publieke Diensten, van december 2021. Westerlaken is sinds 1 januari 2022 voorzitter van ActiZ, branchevereniging van zo’n 400 Nederlandse zorgorganisaties.
