‘Wat eten we vanavond?’, wil Ben Baas, groepsbegeleider in de instelling voor gehandicaptenzorg in het Groningse Sappemeer, weten van kok Jisk Schuurmans. ‘Kabeljauw met roomkaas, tomaat en ui en vruchtengelei met citroentopping als toetje’, knikt hij naar de schalen die klaar staan in de ovens om te worden opgewarmd. Hij doet dit werk al 38 jaar met veel plezier. ‘Ik ben geen Gordon Ramsey, maar ook de mensen die hier wonen hebben recht op een smakelijke maaltijd.’ Trots kijkend naar zijn keuken vertelt hij ook patat te bakken op verjaardagen en kwarktaarten en slagroomtaarten om uit te delen door de bewoners.
Omheind dorp
Baas leidt mij en CNV-bestuurder Oscar Overbeek, met wie ik op werkbezoek ben, over het uitgestrekte complex. Er wonen 400 mensen met een verstandelijke handicap, begeleid door zo’n 700 personeelsleden, verdeeld over 42 woongroepen. Het is eigenlijk een dorp dat bestaat uit twee woonwijken, Stadtwijk en Overwater, en verder een centraal plein, een dorpshuis, winkeltjes, een restaurant, een theaterzaal, een werkhuis en andere algemene gebruiksruimten. De woonwijken zelf bestaan weer uit eenheden met namen als Berk, Olm en De Den waar Baas aan verbonden is. ‘Hoi Ap, begroet hij een al wat oudere bewoner die in een winkeltje voor drogisterijbenodigdheden werkt en enthousiast reageert op onze gids. Het ontwikkelingsniveau van de bewoners, zowel cognitief als emotioneel, is heel verschillend, vertelt Baas over de kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen in deze door veel groen omgeven gemeenschap. En ook de aard en de ernst van de beperkingen van de bewoners, die hun hele leven intensieve begeleiding en verzorging nodig hebben, verschilt sterk. Gecombineerd met angst, door het niet begrijpen van de wereld, kan dat leiden tot probleemgedrag. Baas en zijn collega’s proberen dat voor te zijn.
Afgestemde bijdrage
‘We zijn eigenlijk een soort regisseur’, vervolgt Baas, ‘want wij bekijken samen met bewoners de dagindeling aan de hand van hun behoeftes. Ze worden bijna allemaal geholpen bij het aankleden en wassen. Een groot deel van hen is in staat eenvoudige werkzaamheden uit te voeren. Die helpen mee in de eigen huishouding van de woongroep of aan het onderhoud van het terrein. Er zijn ook bewoners die daar niet aan toekomen. Die reageren primair op hun omgeving met gevoelens van lust en onlust. Maar ook de dagen van deze mensen zijn gevuld.’ Momenten van rust en activiteit wisselen elkaar af in het dorpse leven van de Groningse instelling. Elke bewoner levert een afgestemde bijdrage en dat zorgt voor waardering en betekenis. Elke wooneenheid beschikt ook over fietsen en aangepaste fietsen, zoals driewielers. Duo-fietsen zijn er ook, zodat degenen die niet zelfstandig kunnen rijden toch een frisse neus halen. Baas: ‘Het is dat er een hek om het terrein staat, maar het komt echt niet bij onze bewoners op om het terrein af te gaan. Dit is wat ze kennen. Dit dorp is veilig voor ze, dit is hun bestaanszekerheid.’
Heel gepuzzel
De dagen worden ook gevuld met bezoeken aan onder meer de tandarts, de schoenmaker, de orthopedagoog, de fysiotherapeut en het zwembad. Of helpen in de keuken, spullen ophalen uit het magazijn of washandjes en handdoeken vervangen in de huizen. ‘Maar er zit geen dwang achter. Lukt het niet, dan proberen we het op een ander moment.’ Baas is de rust zelve. Niet iemand die zich laat opjagen. Toch heeft hij ook een onrustige kant. Want, zegt hij zelf, echt stilzitten kan hij niet. Daarom zit hij ook bij de vrijwillige brandweer in woonplaats Finsterwolde. Iets wat niet altijd goed te combineren valt, omdat dat werk 24/7 door gaat. De pager (pieper)van de brandweer kan altijd gaan, ook vlak voor een vroege of na een late dienst. ‘Het zorgt wel eens voor een gebroken nacht’, geeft hij toe, ’maar dat heb ik er graag voor over.’ Baas is ook vakbondsconsulent namens CNV Zorg & Welzijn, de reden van onze komst. Toen hij op zoek was naar een vakbondsvertegenwoordiger en niemand vond, besloot hij het zelf te gaan doen. Na een training van de bond informeert hij nu collega’s die vragen hebben over de cao of de implementatie daarvan. Langzamerhand weten personeel en leiding hem steeds meer te vinden. Onlangs wist hij twee collega’s, een moeder en dochter, goed op weg te helpen en te werven voor het CNV. Daarnaast heeft hij geregeld overleg met iemand van HRM over signalen die hij opvangt op de werkvloer. ‘Zo zorg je er toch voor dat je er voor werknemer en werkgever bent. Ik vind dat belangrijk.’
Duizendpoot
In een winkeltje beheert een collega van Baas een bescheiden voorraad aan artikelen. Bewoners kunnen er zaken als appels, koekjes, brood of beleg kopen. Geld komt er niet aan te pas, het product wordt afgetekend in een huishoudboekje. Baas: ‘Weet je waar ze blij van worden? Een weekbreker. Elke woensdag is er een extraatje bij de boodschappen: een stukje fruit of een pot pindakaas. Weet je, Oekraïne of de val van het kabinet, het gaat volledig aan ze voorbij. Alles wat ze nodig hebben, is hier in huis. Die beschermde, dorpse omgeving met wooneenheden en toneel- en borduurclubjes is tegelijkertijd de kracht, maar ook de zwakte. Want ook de gehandicaptenzorg kampt met personeelstekort. Het verloop is niet groot, wie hier werkt, kiest daar bewust voor, maar het is wel een aparte tak van sport. Je moet een empathische duizendpoot zijn met eindeloos geduld en een mix bezitten van organisatorische, leidinggevende, opvoedkundige en didactische kwaliteiten. Vind je je draai, dan is dit wel een baan voor het leven. Maar dat is mijn persoonlijke mening.’
